İstatistiklere göre, web sitelerinin yalnızca %3’ü erişilebilir kabul ediliyor. Yani internetin büyük bir kısmı kullanım çeşitliliği olan grupla bireyler için erişilemez durumda. Bu durum yalnızca erişim zorluğu yaşayan gruplar açısından değil, markalar ve işletmeler için de bir sorun. Bir dakika — peki toplum ile web arasındaki bu engel nedir? Cevap: Tasarım. Çözüm mü? Yine tasarım. Bu içerikte daha erişilebilir tasarım yaratmak için en kritik uygulamalar ve ipuçlarına göz atıyoruz.
İçindekiler:
- Accessibility Design (Erişilebilirlik Tasarımı) Nedir?
- Erişilebilirlik Tasarımı Standartları
- En Erişilebilir Ürün ve Hizmetler için En İyi Tasarım Hamleleri
- Yapay Zeka Erişilebilirlik Tasarımı Hakkında Konuşuyor!
Accessibility Design (Erişilebilirlik Tasarımı) Nedir?
Acessibility design, yani erişilebilirlik tasarımı, sürdürülebilir ve insan merkezli tasarım yaklaşımıdır ve ürün-hizmetlerin herkes için kullanılabilir olmasını hedefler. Görme, işitme, konuşma, öğrenme, motor beceriler veya bilişsel işlevlerde zorluk yaşayan herkesin dijital ürünlere eşit ve bağımsız şekilde erişebilmesi gerekir. Bunu mümkün kılmak için ürün tasarımını, erişilebilirlik ve kapsamlılık ilkesi çevresinde geliştirmeliyiz. Eğer ürün tasarımı tamamlandıktan sonra erişilebilirlik sağlamaya çalışırsak, bu çok daha zorlu bir göreve dönüşecektir. Kısacası erişilebilirlik tasarımı, her kullanıcının ihtiyaçlarına saygı gösteren bir yaklaşımdır ve kapsayıcı bir deneyim sunmak adına ürün tasarım sürecinin ayrılmaz bir parçası olmalıdır.
Erişilebilirlik Tasarımı Standartları
Dijital ortamlara ve ürünlere herkesin erişebilme hakkı, dünya çapında belirli standartlar ve hukuki gerekliliklerle güvence altına alınmıştır. Bu kurallar ve çerçeveler, erişilebilirlik tasarımına yön veren temel ilkeler niteliğindedir. ADA (Americans with Disabilities Act) ve EN 301 549, hizmetlerin erişilebilirliğini sağlamak için hukuki düzenlemeler ve standartlar sunar. WCAG (Web Content Accessibility Guidelines) ise içeriklerin erişilebilirliği için belirlenen bir rehberdir. Bu rehber ve kurallar bütününü takip etmek, tüm tasarımcıların ödevi olmalıdır.
En Erişilebilir Ürün ve Hizmetler için En İyi Tasarım Hamleleri
1. Renk Kontrastı ile Görünürlüğü Artırmak
Özellikle görme sorunlu bireylerin erişimini engelleyen en büyük, ama çözümü de oldukça basit olan sorun, metin ve arka plan arasındaki kontrast dengesinde yatıyor. Görme sorunu yaşayan kişilerin daha kolay okuyabilmesi için renk kontrastını artırmak oldukça etkili bir çözümdür. World Wide Web Consortium (W3C), kontrast oranı için standart 4.5:1 olarak belirlenmiştir. Örneğin daha büyük ve kalın puntolar kullanıyorsanız, minimum kontrast oranı 3:1 olabilir. Use Contrast, ve WebAIM Contrast Checker gibi uygulamalar, sitenin okunabilirliğinden emin olmak için oldukça faydalıdır.
2. Erişilebilirlik İçin Rengin Ötesine Geçmek
Sayfadaki önemli bilgileri göstermek adına yalnızca renkle vurgu yapmak, renk körlüğü ve düşük görme kapasitesi olan bireylerin erişimini kısıtlar. Bunun yerine ikonlar, altı çizili bilgiler ya da desenler, erişilebilirliği artıracaktır. Örneğin sayfadaki grafikler yalnızca renkle vurgulandıysa, bu görünürlüğü düşürecektir. Bu grafiklerde renk yanı sıra farklı desenler kullanmak, bilgiyi ayırt etmeyi mümkün kılacaktır. Bunun en iyi uygulamalarından biri de Trello’nun renk körlüğü modudur. Bu mod renkler yerine tekstür ile görünürlüğü artırmaktadır. Eğer sitenizin görünürlüğünü test etmek isterseniz, Color Oracle aracını kullanabilirsiniz. Bu araç, renkten bağımsızca sitenizin ne kadar görünür olduğunu gösterecektir.
3. Kolay Navigasyon için Odak Durumları Tasarlamak
Odak göstergeleri, Tab ile gezinme sırasında aktif öğenin etrafında beliren bir çerçeve veya çizgi şeklinde görünür. Bu da klavye ile gezinenlere nerede olduklarını en anlaşılır şekilde göstermenin bir yoludur. Ekran okuyucu kullanan görme engelliler, kısıtlı hareket kabiliyetine sahip bireyler ve tercihen fare yerine klavye ile gezinenler için odak durumları, erişilebilirliği artırmaktadır. Halihazırda tarayıcılar varsayılan olarak bu odak ögelerini göstermek için CSS üzerinden tanımlanan bir özellik kullanır. Eğer varsayılan odak ögeleri marka kimliği ya da tasarım diliyle uymuyorsa, bunları kendiniz de tasarlayabilirsiniz. Bu noktada yüksek görünürlükte, iyi kontrast sağlayan bir durum oluşturmak içeriklerin birbirinden ayrılmasını ve kolay görülmesini sağlar.
4. Form Alanlarında Etiket veya Talimat Kullanmak
Form tasarımında örnek niteliği taşıyan etiketler yerine metin kullanmak, erişilebilirlik açısından en büyük hatalardan biridir. Yer tutucu metinler genellikle gri renkte olup düşük kontrasta sahiptir, bu da okumayı zorlaştırır. Ayrıca, <label> öğesi yerine yer tutucu metin kullanıldığında, ekran okuyucular bu alanı atlayacak ve kullanıcılar forma ne yazacaklarını anlamakta zorlanacaktır. Kısacası, etiket yerine metin kullanımı, hem ekran okuyucuların tanımaması hem de düşük görünürlük yüzünden kullanılabilirlik ve erişilebilirliği olumsuz şekilde etkiler.
5. Görsel ve Metin Dışı İçerikler için Alt Metin Yazmak
Görme zorluğu yaşayan bireyler web’e duyarak erişim sağlar. Alt metinler de, metin dışı ögelerin de iletişiminde büyük bir paya sahiptir. Örneğin, sayfadaki görseli <alt> etiketi içinde kısaca tanımlayarak, kişilerin sayfa bağlamından kopmaması sağlanabilir. Herhangi bir görsel için alt metin eklemediğimizi hayal edelim. Bu noktada kişi akışın ortasında alakasız bir dosya adını duyacaktır. Bunun da ne kadar kötü bir deneyim olduğunu tartışmaya gerek yok. Ama dikkat etmemiz gereken bir diğer kritik konu da, ilgili görsel ya da ögenin bağlama ne kattığıdır. Yalnızca dekoratif bir amaçla görsel yerleştirmek, tasarım hatası yaratan bir fazlalıktır. Kısacası tasarımcının işi işlevsiz görselleri tasarıma dahil etmemek ve tasarımda yer alan görsel ve benzeri ögeleri de alt metin olarak açıklanmaktır. Bu adım, siteyi herkes için erişir kılmak adına oldukça basit ama faydalı bir işlemdir.
6. Doğru Başlık Hiyerarşisi Kullanmak
Bir sayfadaki başlıklar, alt başlıklar ve metin yalnızca dekoratif amaçla orada değildir. Her biri içeriğin hiyerarşisine katkı sağlar. Örneğin, bir <h1> ana başlığını belirtirken, <h2> ve <h3> gibi alt başlık etiketleri konunun alt başlıklarını gösterir. Doğru içerik hiyararşisi yalnızca bir SEO uygulaması değil, aynı zamanda erişilebilirlik çözümüdür. Çünkü ekran okuyucu, bu başlıkları algılayarak kullanıcıya sesli bir şekilde aktarır. Bu da kullanıcıların sayfada daha kolay bir şekilde gezinmesini, okumak istedikleri bölüme daha hızlı geçmesini sağlar. Ayrıca bu sayfa yapısı, erişilebilirlik ağacı (acessibility tree) olarak da geçer. Yani başlıklar yalnızca daha kalın ve büyük puntolar yerine doğru etiketlerle tasarıma dahil olmalıdır.
7. Klavye ile Gezinmeyi Desteklemek
Bir önceki bölümlerde kullanıcıların Tab ile gezinirken nerede olduklarını vurgulamanın öneminden bahsettik. Bunun yanı sıra tasarımcılar, klavye ile erişim için bileşenleri oldukça sezgisel ve mantıklı bir şekilde yerleştirmelidir. Tab, sağdan sola ve yukarıdan aşağıya doğru bir akışı takip etmelidir. Ana gezinme, içerik, butonlar ve formlar ve alt bilgi sırayla gelmelidir. Ayrıca bağlantı sayısı ve metinlerin uzunluğunu da optimize etmek, gezinmeyi daha az yorucu hale getirecektir. ARIA (Erişilebilir Zengin İnternet Uygulamaları) işaretleyicileri veya <main> ve <nav>gibi HTML5 yapısal etiketleri kullanmak da gezinmeyi büyük ölçüde kolaylaştırır. Son olarak, siteyi Tab ile gezerek ve Enter tuşu ile ögeleri seçerek, klavye erişilebilirliğini test edebilirsiniz. Eğer bu işlem sizin için kolaysa, erişilebilirlik tasarımı ödevi tamamlanmış demektir.
Yapay Zeka Erişilebilirlik Tasarımı Hakkında Konuşuyor!
Erişilebilirlik, ürün ve hizmetlerin herkes tarafından—nasıl etkileşime geçilirse geçilsin—kullanılabilir olmasını sağlar. Kullanıcı deneyiminin bir parçası olan erişilebilirlik, yalnızca engelli bireyleri değil, tüm kullanıcıları kapsayarak daha iyi tasarımlar ortaya çıkarır. Erişilebilir tasarımlar SEO’yu geliştirir, daha fazla kullanıcıya ulaşmayı sağlar ve marka imajını güçlendirir. Görsel, işitsel, motor ve bilişsel engeller başlıca erişim sorunları arasındadır. Tasarım sürecinde erişilebilirlik ilkelerine uymak, araçlarla test yapmak ve farklı kullanıcı profilleriyle denemeler yapmak etkili sonuçlar doğurur.
