Sürdürülebilirlik kavramını her geçen gün daha sık duyuyoruz. Kimi zaman ünlülerin özel jetlerinin karbon ayak izini tartıştık, kimi zaman plastik pipetlerin ekolojik etkisini sorguladık. Birleşmiş Milletler ve Avrupa Birliği, sürdürülebilirliği geçici bir trend olmaktan çıkarıp küresel politika ve regülasyonlarla hayatın merkezine yerleştiriyor. Sürdürülebilir uygulamalarını şirkete entegre etmeyenleri yakın zamanda oldukça büyük cezalar bekliyor diyebiliriz. Peki, dijital dünyada sürdürülebilirlik nasıl şekilleniyor? Tüm bu sürdürülebilirlik çabaları, tasarıma nasıl yansıyor? Bugün, sürdürülebilir UX’in tanımını yapıp, önemli uygulamalarına göz atacağız.

‍

İçindekiler:

1. Sürdürülebilir UX Nedir?
2. Sürdürülebilir UX'in Ele Aldığı Temel Sorunlar
3. Daha Yeşil Bir Tasarım için Prensip ve Pratikler
4. Yapay Zeka Sürdürülebilir Tasarım Hakkında Konuşuyor!

Sürdürülebilir UX Nedir?

Sürdürülebilir UX, ya da tasarımda sürdürülebilirlik, ürünlerin çevresel, ekonomik ve sosyal zararlarını en aza indirmeyi destekleyen bir yaklaşımdır. Ürünleri daha sürdürülebilir kılmak için başvurulacak temel önlemler şu şekilde sıralanıyor:

• Daha verimli kodlama teknikleri ile dijital ürün ve hizmetlerin enerji tüketimini minimize etmek
• Donanımın da çevresel etkisini göz önünde tutarak, geri dönüştürülebilir malzemelerle, daha uzun ömürlü cihazlar üretmek
• İşlemci gücü tüketimini azaltacak, daha verimli bir şekilde çalışan ürünler tasarlamak

Ancak sürdürülebilirlik, yalnızca daha yeşil ürünler ortaya koymak ve karbon ayak izini azaltmaktan ibare değil. Tanımda da belirttiğimiz üzere sürdürülebilirlik, ekonomik ve sosyal açıdan da dengeyi korumayı gerektirir. Şimdi daha sürdürülebilir uygulamalara geçmeden önce, çözmeye çalıştığımız ekolojik, ekonomik ve sosyal sorunlara odaklanalım.

Sürdürülebilir UX'in Ele Aldığı Temel Sorunlar

IBM’in hazırladığı rapora göre, sürdürülebilirliğe yatırım yapan karar vericiler, en büyük motivasyon olarak marka değerini gösteriyor. Ancak sürdürülebilirliğe yatırım yapmak, ekolojik, sosyal ve etik sorumlulukları yerine getirmeye ek olarak uzun vadeli mali riskleri de egale edebilir. Peki, hangi sorunlar, daha yeşil bir UX ile çözüme kavuşabilir?

• Ürünlerin yüksek enerji tüketimi, karbon emisyonları, su israfı ve nadir ham madde kullanımından kaynaklanan zararlı ekolojik etkiler
• Kullanıcı deneyimi iyileştirmek için işçi hakları, adil ücretlendirme ve yerel işletmelerin rekabet gücü gibi sosyal ve ekonomik sorunların göz ardı edilmesi
• Tasarlanan ürün ve deneyimlerin ekosistem içindeki tüm insan ve insan dışı aktörler üzerindeki negatif etkileri

Kısacası sürdürülebilir tasarımı gerçekleştirmek için gece modu ya da optimize edilmiş görsellerin yanı sıra kapsayıcı bir bakış açısı kazanmalıyız. Yani ürün geliştirme süreçlerinden son kullanıcıya kadar değil, tüm toplumu, canlıları ve çevreyi göz önünde bulundurmalıyız.

Daha Yeşil Bir Tasarım için Prensip ve Pratikler

Sürdürülebilir UX nasıl hayata geçilir? Bir önceki bölümden hareketle, eforlarımızın ürün geliştirme sürecinin dışına taşması gerektiğini ifade edebiliriz. Bu noktada ise prensipler devreye giriyor. Dünya Kullanılabilirlik Kongresi (World Usability Congress) tarafından hazırlanan trendler raporunda da değinildiği gibi, sürdürülebilirlik hedefleri, insan merkezli tasarım (human-centered design) çerçevesi ile oldukça uyum gösteriyor. İnsan merkezli tasarımı anlamak ve hayata geçirmek, sürdürülebilirlik hedefleri için oldukça büyük bir adım.

Neden İnsan Merkezli Tasarım?

İnsan merkezli tasarım, kullanıcı merkezli tasarımdan farklı olarak daha geniş kapsamlı düşünür. Bu kapsamda bugünün sorunlarını çözecek herhangi bir uygulamanın, gelecek nesillere nasıl bir etkisi olacağını dahi inceler. İnsan merkezli tasarım, bu şekilde daha çevre ve toplum dostu çözümler üretmeyi hedefler. Hatta bu durum, taviz vermek anlamına gelse bile… Şimdi, insan merkezli tasarımın sürdürülebilirlik hedeflerini nasıl yerine getireceğini inceleyelim:

‍

Sürdürülebilir Tasarım Pratikleri

Şimdi odağımızı biraz daha daraltıp, uygulama aşamasına dönüyoruz. Daha çevre dostu ve sosyal farkındalık sahibi tasarımları hayata geçirmek neler yapabiliriz?

Çevresel Sürdürülebilirlik

1. Verimlilik: Tasarrufa kullanıcı işlemlerini basitleştirerek başlayabiliriz. Örneğin banka uygulamaları para transferi işlemleri için mevcut adımları azaltacak çözümler getirebilir.
2. Karanlık Mod Tasarımı: Oldukça sevilen bu mod, OLED veya AMOLED ekranlarda enerji tüketimini azaltarak cihazların batarya ömrünü de uzatmaktadır.
3. Yeşil Hosting: Sera gazı emisyonunu azaltmak için veri merkezlerinde yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı artırılmalıdır. Örneğin, Apple veri merkezlerinde %100 yenilenebilir enerji kullandığını açıklamıştır. Elbette bazı iddalar da söz konusu olsa da, hepimiz bu niyeti paylaşmalıyız.

‍

Sosyal Sürdürülebilirlik

1. Kullanıcı Farkındalığı ve Katılımı: Kullanıcıları ürünlerin arka planı hakkında bilgilendirmek de sürdürülebilirlik ajandasında yer almalıdır. En basitinden bankaların kağıt yerine dijital ekstreyi desteklemesi, karbon ayak izini düşürmede değerli bir adımdır. Ya da üretim süreçlerini anlatmak da kullanıcıların tüketim kararlarını daha bilinçli bir şekilde almasını destekler.
2. Erişilebilirlik ve Kapsayıcılık: Erişilebilirlik tasarımı ile ürünlerin engelli kullanıcılar tarafından da kullanılması sağlanmalıdır. Daha erişilebilir tasarımlar yapma konusunda "Herkes İçin Tasarım: Accessibility Ve Inclusive Design Atölyesi"gerekli bilgi, beceri ve en iyi pratikleri sağlayacaktır.‍
3. Dijital Okuryazarlık Açığını Kapatmak: Dijital okuryazarlığı düşük kullanıcılar için daha sezgisel arayüz tasarımları ve bilgilendirici ekranlar tasarlayabiliriz. Böylece daha kapsayıcı deneyimler sunulabilir.‍
4. Veri Etiği: Kullanıcı verilerini korunmanın yanı sıra, şeffaf veri uygulamaları önceliklendirilmelidir. Böylece ortaya koyduğumuz tasarımlar daha adil ve etik olacaktır.
   

Ekonomik Sürdürülebilirlik

1. Yaşam Döngüsü Odaklı Düşünme: Ürünlerin yaşam döngüsünü uzatacak, zamansız tasarımlar ortaya koyabiliriz. Ürünlerde gerekli değişimler için iteratif çalışmak, yeni baştan tasarımlardan çok daha ekonomiktir. İş gücü, maliyetten ve zamandan tasarrufun yanı sıra çevresel katkıları da mevcuttur.
2. Sürdürülebilirlik Politikalarına Uygum Sağlamak: Yeni sürdürülebilirlik düzenlemelerine uyum sağlayarak olası cezaları önler ve proaktif bir iş imajı oluştururuz.
3. Müşteri Tutundurma: Kullanıcı memnuniyeti ve sadakatini artırmak, ekonomik olarak sürdürülebilir bir iş modelidir. Çünkü yeni müşteri edinimi, uzun vadeli müşteri ilişkilerinden 5 kat daha maliyetlidir.

Yapay Zeka Sürdürülebilir Tasarım Hakkında Konuşuyor!

Sürdürülebilir UX tasarımı, enerji tüketimi, karbon ayak izi ve atık gibi olumsuz etkileri azaltmayı ve çevre dostu çözümler ile adil işçilik gibi olumlu etkileri teşvik etmeyi amaçlar. Ana stratejiler arasında daha hızlı yükleme süreleri, optimize edilmiş içerik, dikkatli multimedya kullanımı ve duyarlı tasarım yer alır. Gizlilik, adil iş gücü, şeffaflık ve kullanıcıları eğitme gibi etik faktörler de önemlidir. Hem çevresel hem de sosyal sürdürülebilirliğe odaklanarak, UX tasarımcıları daha verimli, sorumlu dijital ürünler yaratabilirler.

‍