Dijital ürünlerde erişilebilirlik çoğu zaman göz ardı edilen ama kullanıcı deneyiminin en kritik parçalarından biri. 21 Haziran 2025’te yayımlanan Cumhurbaşkanlığı Genelgesi ise artık bu konuyu erteleme lüksümüz olmadığını gösteriyor: 1-2 yıl içinde WCAG 2.2 standartlarına uyum şart.

Bu yazıda erişilebilirliğin ne anlama geldiğini rakamlarla konuşuyor, “peki biz nasıl uyum sağlayacağız?” sorusuna birlikte yanıt arıyoruz. Ayrıca “Mikro UX: Erişilebilirlik” eğitimi veren ve Advanced UX programında da bu konuyu işleyen Burç Taluğ’un pratik tavsiyelerine yer veriyoruz.

‍

Erişilebilirlik Genelgesi: WCAG 2.2

‍

‍

21 Haziran 2025'te yayınlanan Cumhurbaşkanlığı Genelgesi ile birlikte Türkiye dijital erişilebilirlik konusunda ciddi adım attı. Genelge basit bir şey söylüyor: 1-2 yıl içinde WCAG 2.2 standardına uyum sağlamalısınız.

Peki bu bizim için ne anlama geliyor? Rakamlarla konuşalım, sonra derinleşelim (deriniz, biz de deriniz), nasıl çözeceğimizi tartışalım.

‍

Durumu Rakamlarla Anlayalım

Türkiye'de 8.5 milyon engelli vatandaş var: Bu sadece resmi rakam. 40 yaş üstündeki nüfusun %30'u presbiopi (yakını görmeme) sorunu yaşıyor - yaklaşık 25 milyon kişi. Erkeklerin %8'i renk körü. Toplamda potansiyel 30+ milyon kullanıcı erişilebilir tasarıma ihtiyaç duyuyor.

Kimler bu genelgeden etkileniyor?: Kamu kurumları (1 yıl), bankalar (1 yıl), e-ticaret siteleri (2 yıl), özel hastaneler, telekomünikasyon şirketleri, A grubu seyahat acenteleri... Liste uzun, kapsam geniş.

Peki teknik gerçek nedir?: Web sitelerinin %96'sı en az bir erişilebilirlik hatası içeriyor. En yaygın problemler: düşük renk kontrastı (%84), eksik alt text (%58), klavye navigasyon sorunları (%51).

‍

Konuya Derinlemesine Dahil Olalım

• Erişilebilirlik dünyanın geri kalanında yasalarla korunuyor. ABD'de ADA (Americans with Disabilities Act), İngiltere'de Equality Act 2010, AB'de ise European Accessibility Act ile web erişilebilirliği yasal zorunluluk haline gelmiş. Özellikle AB'nin 2025 Haziran'da yürürlüğe girecek düzenlemesi dikkat çekici: AB müşterilerine hizmet veren tüm şirketler (coğrafi konum fark etmez) erişilebilirlik standartlarına uymak zorunda. ABD'de sadece 2023'te 4,220 erişilebilirlik davası açılmış - 2018'e göre neredeyse iki kat artış. Domino's Pizza'nın görme engelli bir müşteriyle mahkemelik olup kaybetmesi ve marka imajının zarar görmesi ilgi çekici.

​

• Neredeyse tüm yasaların ve ülkemizdeki genelgenin de atıfta bulunduğu yönerge: WCAG. W3C'nin Web Content Accessibility Guidelines (WCAG) 2, web içeriğini engelli bireyler için erişilebilir hale getirmenin teknik standardı. 4 temel prensip üzerine kurulu: perceivable (algılanabilir), operable (kullanılabilir), understandable (anlaşılabilir), robust (güçlü). Hedef kitle: web geliştiricileri, tasarımcılar, değerlendirme araçları geliştiricileri 📐

​

• WCAG 2.2'de 9 yeni erişilebilirlik kriteri: Odak noktası mobil ve bilişsel engeller: W3C, 2023 Ekim'de yayınlanan WCAG 2.2 ile 9 yeni başarı kriteri ekledi. Focus görünürlüğü (2.4.11-12), sürükleme hareketleri için alternatifler (2.5.7), minimum 24x24 piksel hedef boyutu (2.5.8) gibi kriterler mobil kullanımı hedefliyor. Bilişsel engeller için tutarlı yardım konumu (3.2.6), tekrar bilgi girişini engelleme (3.3.7), puzzle gerektirmeyen kimlik (insan olduğumuza ikna etme) doğrulama (3.3.8-9) kriterleri eklenmiş. Yeni kriterler özellikle yaşlı kullanıcılar, motor beceri sorunları ve bilişsel zorluklar yaşayanlara odaklanıyor 🎯

​

• W3C'den gerçek kullanıcı hikayeleri: W3C'nin paylaştığı 9 gerçek kullanıcı profili, erişilebilirliğin teknik gereklilik değil insan odaklı ihtiyaç olduğunu gösteriyor. Spinal kord yaralanması sonrası sadece klavye kullanan gazeteci Ade, otizmli veri giriş uzmanı Ian'ın carousel zorluğu, görme engelli muhasebeci Lakshmi'nin ekran okuyucu deneyimi var hikayeler arasında. Her hikaye farklı erişilebilirlik ihtiyacını sergiliyor - sadece "engelli kullanıcılar" değil, yaşlanan nüfus ve geçici durumlar yaşayan herkes için geçerli 👥

‍

‍

• Hikayelerini dinlediğimiz kullanıcılar gerçekler ve bu deneyimlerle karşılaşıyorlar. O yüzden erişilebilirliği ölçmenin en gerçek yolu, gerçek kullanıcılar ile test etmek. Amerika'daki resmi devlet kurumu Section 508, engelli kullanıcılarla test etme rehberi hazırlamış. Gerçek ölçüm böyle yapılır diyen Section 508, engelli kullanıcılarla erişilebilirlik testi'nin nasıl yapılacağını detaylarıyla açıklıyor. Standart UX test süreçlerinden farkları: think-aloud tekniği ayarlanmalı, zaman ölçümü yerine erişilebilirlik bariyerleri odaklı veri toplanmalı, çeşitli engellilik türlerini temsil eden kullanıcı grubu seçilmeli. Pratik öneriler: katılımcıların hangi yardımcı teknoloji kullandığını önceden sor, test lokasyonunu erişilebilir yap, %25 daha fazla zaman planla, ekran okuyucu kullananlarla konuşurken okuyucunun sesini kesme. Temel prensip: tek kişinin geri bildirimi tüm engelli kullanıcıları temsil etmez, katılımcıları uzman olarak gör ve deneyimlerini ifade etmelerine izin ver 🧪

​

• Bunu bold yazalım: Bu konuya sadece sosyal fayda odaklı da bakmamak lazım Erişilebilirlik sadece "doğru şey yapmak" değil, aynı zamanda ciddi bir iş getirisi (ROI) de sağlıyor. Dünya genelinde 1 milyar engelli bireyin toplam harcama gücü 1.9 trilyon dolar - Çin'in pazar büyüklüğünden daha fazla! İngiltere'nin en büyük market zinciri Tesco, sitesini erişilebilir hale getirince satışlarında 13 milyon pound artış yaşamış - %37,000 ROI. Operational maliyetler açısından da avantajlı: Online işlemler fiziksel mağaza işlemlerinden 20 kat daha ucuz. Bir örnek senaryoda aylık 511 bin dolar tasarruf sağlanabiliyor. Bize göre en çarpıcı nokta: Erişilebilirlik iyileştirmeleri aynı zamanda SEO performansını da artırıyor - çünkü ekran okuyucu yazılımları da arama motorları gibi çalışıyor. Son olarak, baştan erişilebilir tasarım yapmak sonradan düzeltmekten 10 kat daha az zaman alıyor 🙂

‍

• "Biz de deriniz" göndermesi yaparken kullandığımız 2013 yılındaki Engelsiz Bilişim etkinliğinin sonuç raporundan ROI'yi destekleyen da bir ekleme yapalım:

‍

"Oturumun son konuşmacısı özel sektörden bir temsilci olan Mustafa Dalcı’ydı. Kullanıcı araştırmaları ve kullanıcı deneyimi tasarımı üzerine faaliyet gösteren Userspots firmasının kurucusu ve yöneticisi olan Dalcı, özel sektörün web erişilebilirliğine yönelik yaklaşımını ortaya koydu. Özel sektörün konuya halen sosyal sorumluluk projeleri bağlamında ele aldığını ifade eden Dalcı, bu bağlamın ötesinde hareket eden ve erişilebilirliği doğrudan destekleyen yaklaşımların hem herkes için kullanıcı deneyimini geliştireceğini hem de engelli kullanıcı segmentinde mutlu ve sadık kullanıcılar kazanmaya katkı sağlayabileceğini bildirdi."

‍

Bundan Sonra Ne Yapılmalı?

Hızlı tavsiyeler için "Mikro UX: Erişilebilirlik" eğitimi veren eğitmenimiz Burç Taluğ'a bağlanalım. Kendisi Advanced UX eğitiminde de bu konuyu işliyor.

‍

‍

Klavye Navigasyonu ve Fokus Yönetimi

Birçok kullanıcı mouse kullanamıyor - spastik kullanıcılar, motor engelli bireyler veya sadece klavye kullanmayı tercih edenler. Tab tuşuyla tüm site gezinebilmeli, fokus sırası mantıklı olmalı (soldan sağa, yukarıdan aşağıya). Her tıklanabilir öğenin görünür fokus göstergesi olmalı. Bankalarda şube çalışanları genellikle sadece klavye kullanır çünkü hızlı form doldurma işlemlerinde mouse verimsiz kalır. "Skip to content" linkleri sayfa başında navigasyonu hızlandırır.

‍

Renk ve Kontrast: Görünürlüğün Temelleri

Renk kontrastı erişilebilirliğin en temel kurallarından biri. Normal metin için minimum 4.5:1, büyük metin için 3:1 kontrast oranı gerekli. Renk körlüğü erkeklerin %8'ini etkiliyor (12 erkekten 1'i) - bu yüzden bilgi aktarımını asla sadece renge bağlamamalıyız. Siyah arka plan üzerinde beyaz metin "dans efekti" yaparak göz yorgunluğuna neden olur. WebAIM Contrast Checker gibi araçlarla kontrastları test etmek şart. E-ticaret sitelerinde renk seçeneklerinin yanına mutlaka isimlerini yazmalıyız.

‍

Semantik HTML ve Ekran Okuyucu Uyumluluğu

Görme engelli kullanıcılar ekran okuyucu (screen reader) yazılımları kullanır. Bu yazılımlar sayfayı soldan sağa okur, bu yüzden doğru HTML semantiği kritik. H1-H6 başlık hiyerarşisi düzenli olmalı, görsellere anlamlı alt text eklenmeli (dekoratif görseller için alt=""). Formlar için label kullanımı şart, placeholder yetersiz. ARIA etiketleri karmaşık etkileşimler için gerekli. Button elementini div yerine kullanmak, ekran okuyucuların öğeyi düzgün tanımasını sağlar.

‍

Araç Tavsiyesi: Stark - Figma'da Erişilebilirlik Otopilotu

Stark Suite, tasarım sürecinde erişilebilirlik kontrollerini otomatikleştiren Figma eklentisi. Kontrast kontrolü, renk önerileri, görme simülasyonları (4 renk körlüğü türü), odak sırası, alt text önerileri (5 dilde) tek yerde. Figma dosyalarını saniyeler içinde tarayıp sorunlar için öneriler veriyor - ön bilgi gerektirmiyor. ARIA, VoiceOver, TalkBack notları ile handoff'u kolaylaştırıyor.

Yapılacaklar konusunda çok daha detaylı çalışmaları yakın zamanda göreceğiz, şimdilik dinlemelik bir podcast ile konuyu bitirelim.

‍

Kerem Rızvanoğlu, Deneyim Stüdyosunun son podcast bölümünde Türkiye'deki 9 milyon (yukarıda 8.5 dedik ama podcast açıklamasında bı rakam 9 olarak verilmiş) engelli bireyin teknoloji deneyimlerini konuşuyor. Bölümde "akıllı telefonların yerleşik özellikleri yeterli mi?", "engelli dostu dijital deneyimler nasıl tasarlanır?" gibi sorulara odaklanılıyor. Kerem hoca, teknolojinin engelli bireylerin sosyal yaşama katılımını kolaylaştırdığını ve bağımsızlıklarını desteklediğini vurguluyor. Dinlemeye değer.